Bông Điên Điển
Những Kỷ Niệm Thời Thơ Ấu
Bất cứ ai trong đời, dù thế nào, cũng có những kỷ niệm buồn vui mà họ khó lòng quên bẳng đi được! Tôi cũng không ngoại lệ.
Khi tôi theo thân mẫu lên Nam Vang (Phnom Penh) để đoàn tụ với thân phụ tôi tại đây thì tôi không ngờ là ở ngay giữa thủ đô của nướ Khmer –Cambodge tức là tiền thân của Campochea dưới thời Đông Dương thuộc Pháp gồm Việt Miên Lèo, lại có một nước Việt bên ngoài lãnh thổ Việt Nam.Về sinh hoạt, họ vẫn giử nguyên những nét “đặc thù” của quê nhà – nơi họ được sinh ra. Khoảng 1/3 dân số gốc Việt, có thể dùng 3 ngôn ngữ Việt, Pháp Miên.
Sau thới gian ngắn tạm cư tại khu phụ cận Pochentong (Phi trường Quốc tế của Campuchéa hiện tại) vì đời sống ở đây hổn tạp và xô bồ quá nên gia đình dọn lên vùng Sân Vận Động Lambert (gần tượng đài 2 hình).Căn nhà gia đình chúng tôi thuê lại tọa lạc phía trước nhà ông Hà Vĩnh Ph.(HVP) - Chủ sự Sở Địa Chánh (Cadastre) Cambodge. Tức nhiên là ông giàu sang, có kẻ hầu người hạ, ngay cả các con của ông đi học xa hàng 5 cây số (Chaseloup Laubat) vẫn có phu xe kéo để đưa rước các con ông hàng ngày. Ông đi làm bằng xe traction avant 11 mã lực có chauffeur (tài xế) lái.Còn tôi vì là con nhà nghèo, nên không được cái “diễm phúc” đó. Tôi có cái xe đạp bánh đặt cũng là may lắm rồi! Thời buổi chiến tranh Mỹ-Nhựt đời sống khó khăn mà!
Thế rồi thời gian trôi nhanh, gặp Mùa Nước Nổi
đầu tiên, tôi học cách đánh bắt Cá Linh để vừa cặp gắp nướng ăn với rau thơm cho mỗi bữa cơm, vừa muối làm mắm để ăn quanh năm hoặc thắngt lấy mỡ để đốt đèn thay dầu. Người nhà ông HVP thấy tôi “năng nổ” (tháo vác) vùa chăm chỉ học hành vừa tìm cách giúp cha mẹ trong những bữa cơm đạm bạc, nên họ lân la làm quen.Chỉ cách nhau cái dậu (không phải cái “Dậu Mồng Tơi” trong thơ của Nguyễn Bính đâu à nghen..) mà sao thấy xa xôi cách trở như vạn lý trường thành ở bên Tàu mà phải mất gần bốn tháng mới có cơ hội, diện đối diện, chào hỏi nhau cho dù hằng ngày vẫn trông thấy nhau những ngày đi học. Thế mới biết, tuy gia đình ông HVP chịu ảnh hưởng sâu đậm văn hóa Pháp nhưng vẫn tìm ẩn tinhy thần phong kiến rất ư nặng nề!
Hôm đó là trưa Chủ nhật, nắng ráo nên vùng trời trong vắt.Vừa thả lưới vừa hái gương sen (của vô chủ) bóc lấy những hột sen còn tươi nên nhâm nhi thật là thú vị.Tôi vừa nghêu ngao bài “Bà Tư Bán Hàng có Bốn Người Con…” vừa lần theo tay lưới thì …mèng ơi một con cua bị mắc lưới, đang cố vùng vẫy để thoát thân. Tôi nhào tới, trầm mình ngập nước và đang tìm cách giãi thoát con cua! Mỹ Linh/ Michelle (tên Việt của cô gái hàng xóm) đang đứng tựa lang cang trước hiên nhà sàn của cô (dường như cô ấy đang theo dõi xem tôi làm gì!) thấy sao tự nhiên tôi thụp xuống, nên cô ấy tưởng rằng tôi bị ….nên cô la lên: Nguy hiểm! Coi chừng nó…..(cô ta ngừng lại – có lẽ vì không biết dùng từ Việt nào) Tuy nhiên cũng vừa lúc đó, tôi vặt được cả hai cái càng của con cua và đúng lên bỏ tất cả vào trong cái đụt đeo bên hông.“Coi bộ nghề quá hén!” Vừa nói vừa nhoẻn miện cười, Mỹ Linh khen.Có gì đâu! Nếu biết cách làm thì cũng dễ thôi.
Nhưng liền sau đó, có lẽ con cua bị bẽ cả 2 càng bị đau nên nó trút hận thù lên bọn cá rô và cá trê trong đụt, làm bọn chúng vùng vẫy tưng bừng, nước tung tóe bùn lên mặt nên vì theo phản ứng tự nhiên, tôi vội dùng hai bàn tay che mặt lại để tránh nước dơ bắn vào mắt nhưng Mỹ Linh tưởng là tôi bị “đui mắt” nên cô ta vội xắn quần xáp lại gần và kéo hai bàn tay tôi ra, môi cô chúm lại thổi phù phù vào mắt tôi. Được thể, tôi cứ nhắm riết mắt lại để cho cô tùy tiện vuốt ve đôi má của chàng trai mới lớn và rất nhát gái! Vì nhắm mắt lâu quá nên mỏi rồi cũng phãi mở và cười hi hì kiểu “Đắc Thắng!”! Mỹ Linh ngượng vì bị mắc lừa nên mắng tôi:
Đồ Quỷ! Làm người ta hết hồn! Từ đó tình “láng giềng” và “tình Đồng Môn” ngày càng đậm đà hơn.
Tuy nhiên vì hoàn cảnh giặc giả (Mỹ-Nhật) và bản thân chưa đạt được vốn liếng cần thiết cho cuộc sống nên không dám bâng ước mơ lên tầm mức cao hơn.
Sau khi thi Brevet xong, tôi cố xin “thầy” cho tôi để tiếp tục học thêm. Thầy thấy tôi siêng
năng và ham học nên thầy rất vui, chấp thuận liền. Tuy nhiên, bóng gió thì thầy cũng
khuyên răng: “Tuy là con có trình độ văn hóa nhưng hiểu biết tổng quát và kinh nghiệm đời
thì chưa có là bao.Vì vậy cần thời gian để “tôi luyện” hầu tránh vấp ngã đáng tiếc sau nầy. Con
không nên dính dáng tới việc gì khác khiến bị phân tâm mà xao lãng việc học hành.Khi nói
ra điều nầy, có thể thầy đã đánh hơi có gì đó giửa ML và tôi! Thực tình đối với bản thân thì tôi
chỉ coi việc ấy như là “quen biết” chứ chưa vượt qua ranh giới đó. Tôi thủ phận nghèo nhưng có
lẽ ML đang nghĩ khác.
Khuya ngày 7 rạng 8 tháng 3 năm 1945, quân Nhật tấn công và chiếm các căn cứ quân sự và Trụ sở hành chánh của Pháp khắp thủ đô vương quốc Cao Miên và ông HVT cũng mất tích trong biến cố đó. Thế là tôi như cây bị tróc gốc, không còn nhựa sống. Để tìm nguồn sống tạm bợ, cả gia đình hồi hương nguyên quán. Chúng tôi mỗi người mang một gói tư trang và âm thầm xuống bến tàu đò (Mekong) để về Sài gòn. Như trốn tránh, chúng tôi âm thầm rời nhà trọ trong đêm nên không tiện thông tin cho bất cứ ai kể cả ML.
Nhưng dường như “duyên số” có sự ràng buộc vô hình nào đó nên tháng 8 năm 1953, tôi dẫn
khóa sinh xuống Bình Thủy (Cần Thơ) để thực tập chiến trường Sông Nước Hậu Giang trong 2
tuần lễ thì Kỷ Niệm Ngày Xưa lại hiện về trong một sự tình cờ! Hôm đó là Ngày Cuối Stage, tôi
hướng dẫn SVSQ Khóa IX Đà Lạt lên thị xã Cần Thơ với tính cách “thăm Dân cho biết sự tình”.
Tôi để họ tự do dạo phố và chỉ hẹn giờ tập trung tại Bến Ninh Kiều để trở về Bình Thủy Ai cũng
nói Bến Ninh Kiều thơ mộng và đẹp ở đây cũng là biểu tượng của Đời Sống Sông Nước Miền
Tây nên tôi xách máy ảnh đi dọc Bến Ninh Kiều, chụp rất nhiều phong cảnh và sinh hoạt ở đây.
Tôi chợt thấy tấm bảng trước cửa tiệm Kim Hoàn với hai chữ MỸ LINH, tên của cửa tiệm, tự
nhiên tiềm thức của tôi nhắc đến tên người con gái láng giềng ở Xóm Gò Cát (Boulevard Miche -
Phnom Penh) ngày nào.Tôi men lại gần và liếc nhìn vào bên trong, tôi thấy vóc dáng của một
người phụ nữ có vẽ như là Chủ Tiệm – và trông quen quen -.Tôi mạnh dạng bước vào như một
khách hàng để xem những món nữ trang đang chưng bày trong tủ kính mà cũng vừa tìm hiểu
xem người phụ nữ nầy có quen không. Khi tôi đang chăm chú xem một tượng Phật bằng ngà voi
bịt vàng ròng thì người phụ nữ đó tiến lại gần tôi hơn và lên tiếng:“Chào quan!” (lúc đó tôi là
Trung úy nhưng mang 2 vạch như “lon” Pháp)
Tôi vội ngẩng đầu lên đáp lễ nhưng chưa kịp nói lời nào thì cô ấy bồi thêm: “Quan mua một món
nầy đem về làm quà tặng “bà nhà” đi. Chắc là quan bà sẽ vui lắm đó. Tôi tính giá phải chăng cho” Vừa nói tới đây thì cô ấy nhìn sửng tôi và thốt lên: “Trời ơi Anh Th..!
Tôi đang phân vân thì ML mời tôi vào ngồi ở một bàn nước đàng sau quầy hàng. Tôi cảm ơn và
xin phép ngồi xuống nhưng vẫn còn đang bỡ ngỡ thì ML nói: Quan không nhận ra tôi cũng phải
vì có bao giờ muốn ghi nhớ hình ảnh người học trò mà quan dạy kèm ngày xưa đâu! Đã tám năm
hơn trôi qua, biết bao vật đổi sao dời, nhất là một cuộc Đổi Đời, từ một anh hàn sĩ đã trở thành
một ông quan võ mà giờ đây người dân Nam Bộ ở đây đều kính trọng trong cách xưng hô:
“QUAN.”
Xin lỗi! Sao tôi vô tâm một cách vụng về đến vậy chứ? Cô phiền trách cũng phải vì tôi đâu có
ngờ là cô lại có mặt ở đây thay vì xứ Chùa Tháp! (Miên). Để hướng tôi ra khỏi vùng “u uẩn”
ML tiếp lời tôi: “Cũng như tôi lúc mới trông thấy dáng của anh, tôi cũng phân vân, không ngờ
anh lại làm đươc tới quan hai.Với giọng hóm hỉnh như ngày nào, ML nói: Vậy là
một huề nghen.
Xin phép cho tôi hỏi chuyện riêng tư của ML, được chứ?
ML được dịp nên tuông một tràng: Tôi vẫn là tôi mình ênh vì không quên được hình bóng người
xưa nên tôi không muốn lập gia đình.
D:/AVI/Yeu Tham . Ha Vi.avi
Ba má và em tôi về đây từ tháng 8,1945 và mua lại tiệm kim hoàn nầy cho tôi buôn bán vì ông
bà không muốn cho tôi làm nghề gõ đầu trẻ.
Đã đến giờ tập trung để trở về Camp Bình Thủy nên tôi vội vàng chào từ giã Mỹ Linh và cùng 2
SVSQ đến đón tôi ra xe jeep đậu trước tiệm.
Lòng tôi thực sự bồi hồi và tôi tự nhủ tại sao tôi lại có cơ duyên gặp lại nàng hôm nay để cho
Nàng phải nhớ lại chuyện xưa!
Năm 1958, Nhân chuyến về phép của đại úy Nguyễn văn Điều ( người gốc Thị Xã Cần Thơ),
ML gởi cho tôi một tượng Phật Quan Âm, chạm từ nanh heo rừng (mua của Miên) và bọc bằng
một chỉ vàng y và một sợi Giây Chuyền bằng vàng Tây, gởi tặng tôi với lời chúc “May Mắn.”
Ky niem mot thoi.mp3 (Cũng nên nói rõ là với tín ngưởng của Dân Miền Tây, mang
nanh Heo Rừng trong người là sẽ tránh những ruổi ro cho tánh mạng (*)
Tôi vẫn trân quý món quà vì hai lẽ: Đức tin Quan Thế Âm và ân tình của ML dành cho tôi. Tôi
thầm cầu nguyện Phật Bà Quan Âm phù trì gia độ cho Người Phụ Nữ giàu lòng Vi Tha ML.
(* ) Hai lần lâm nạn trực thăng và một lần cùng với gia đình thoát tay giặc cọng tại BTL/Hải Quân Vùng 1 Duyên Hải Tiên Sha, Đà Nẵng bằng Ho-Bo ra tàu lớn đang neo ngoài khơi vi6nh Tiên Sha.
Song Trang
**************
Sáng nay, Thứ Bảy 10 tháng 9 năm 2011, tôi đọc 2 bài: Trả lại Lời Thề (Undo My Love) và Ăn cá linh, nhớ mùa nước nổi trên NV. Cả 2 đều gợi lại lại những Kỷ Niệm Đẹp thời xa xưa.
http://www.nguoi-viet.com/absolutenm2/templates/?a=136752&z=310
Ăn cá linh, nhớ mùa nước nổi Wednesday, September 07, 2011 6:54:39 PM
Trần Tiến Dũng/Người Việt
Cả miền Nam vào mùa nước nổi, chợ lớn, chợ nhỏ xứ nào cũng bán đầy cá linh.
Mỗi lần nhắc đến loài cá này là từ các chợ cho đến từng bữa ăn, ký ức của mọi người miền Nam lại lóng lánh ánh bạc như thể loài cá này được tạo ra từ ánh sáng đồng bằng, được sinh dưỡng từ những tinh thể nước quí giá của vùng đầu nguồn sông Cửu Long.
Cá linh bán ở chợ. (Hình: Trần Tiến Dũng/Người Việt)
Giữa người già và người trẻ có một điểm khác nhau mỗi khi nhớ về cá linh, người già thì hướng về thời điểm nước đổ, nước lụt rồi lo cho người, cho lúa trước rồi mới nghĩ đến cá linh, còn người trẻ hễ vào độ Tháng Bảy, Tháng Tám âm lịch là hỏi thăm chừng có cá linh chưa và nghĩ đến các món ngon được nấu từ cá linh.
Nước lũ về thì lụt lội, mất mát nhưng lũ sông Cửu Long không về thì nhớ mong. Sau mười năm trông ngóng dòng nước lũ thân quen lại đổ về vùng đầu nguồn sông Cửu Long. Mấy ngày nay, trong những câu chuyện trên trời dưới đất ở các quán cà phê Sài Gòn bỗng có người lại nhắc về cá linh. Cái loài cá nhỏ chỉ bằng ngón tay này giờ đây lại gắn liền với những chuyện đại sự về hiểm họa các đập thủy điện ở Trung Quốc, ở Lào... và lại nóng hơn nữa với chuyện dự đoán mực nước biển dâng nhận chìm một số vùng đất miền Nam.
Chỉ với khoảng mười năm nước lũ không về mà thời thế đã đổi thay kinh khủng, chẳng những các loài cá nước ngọt đang trên đường tuyệt chủng mà cả dòng nước lũ mang phù sa phì nhiêu bao đời bồi đắp nuôi dưỡng miền Nam cũng sẽ lụi tàn vì nguy cơ nước biển xâm thực. Nhiều người ở Sài Gòn muốn rủ nhau đi đón nước lũ về để ngắm cá linh nhảy xoi xói trong dòng nước đục lềnh phù sa.
Nhưng cũng rất nhiều người nhất là những người trẻ tuổi không hề biết con cá linh ra sao. Một cô nhà báo trẻ gốc miền Bắc mới vào nói: “Em chưa được ăn cá linh bao giờ. Thế quán nào ở Sài Gòn bán món cá linh chỉ giúp em với?” Vậy đó, ai bi quan cũng có thể dự đoán rằng cá linh rồi đây cũng tuyệt chủng trên khẩu vị người Sài Gòn mới.
Tuổi thơ của hầu hết người miền Nam, vào tháng mưa dầm hầu như ngày nào bữa ăn gia đình cũng có món cá linh. Ký ức rõ nhất về cá linh là mỗi lần ăn đều được phép gắp nguyên con và cứ vậy ăn nguyên con không sợ xương cá. Cái cảm giác bỏ nguyên một con cá với lớp vảy nhỏ óng ánh bạc vào gọn trong miệng là một cảm giác ngon khó tả. Rồi khi cả xương, cả thịt cá hòa lẫn với gia vị mềm ngọt trong miệng người ta mới ví von rằng cá linh là quà tặng của dòng sông thiêng. Nhưng đâu phải tự nhiên mà loài cá này mềm ngọt hết biết vậy. Bao đời sống với mùa lũ đồng bằng là bao đời những người đàn bà miền Nam tinh lọc cách chế biến và truyền lại những món cá linh ngon hết biết.
Về các món cá linh. Ở miệt sông Hậu thì người ta có món cá linh kho tiêu, cá linh um cuốn bánh tráng, cá linh nấu canh bông điên điển, cá linh chiên xù... Dân ở cuối sông Tiền biết đến món cá linh là do vào mùa cá linh rộ, ghe thuyền miệt Tân Châu-Hồng Ngự... đưa cá về bán nườm nượp.
Món cá linh chúng tôi thường ăn nhất là món cá kho. Cá linh kho xả bào thì dân dã bình dị, cá linh kho mía thì vị ngọt có tiệc tùng, duy chỉ hai món cá linh mà chúng tôi xếp vào hàng bậc nhất là món cá linh kho với cái dừa cứng cạy (loại cái dừa làm mứt dừa) và món canh chua cá linh nấu lá me.
Cá linh kho. (Hình: Trần Tiến Dũng/Người Việt)
Tất nhiên tôi đâu có quên món mắm cá linh ăn sống với cơm nguội và mắm kho bằng mắm cá linh, nhưng qua “thế giới” mắm của người miền Nam thì lại là một đề tài khác.
Có người nói với chúng tôi rằng, vào mùa cá linh rộ giá cá rẻ rề, mắc gì mà kho với dừa cứng cạy chi vậy. Nói như vậy là không hiểu ý của người quê tôi. Khi xắt những miếng dừa cứng cạy bằng ngón tay út, kho chung với cá linh non đầu mùa cũng cỡ ngón tay út. Màu trắng đục của dừa, màu trắng tinh của cá khi sôi trong màu vàng sậm của nước mắm sẽ tạo ra hương vị béo thơm của cá của dừa và vị đắng nhẫn nhẫn của ruột cá, phải kho cá linh kiểu đó mới thành khẩu vị quê tôi.
Sau này lúc sống ở Sài Gòn tôi được biết thêm người đô thị này thích kho cá linh với nước dừa tươi. Cái cách kho này của người Sài Gòn thật là tinh tế quá. Vị ngọt của một loài cá nước ngọt chỉ có duy nhất ở sông Cửu Long kho với vị ngọt của nước dừa, hai vị ngọt của hai thứ số một của đồng bằng miền Nam một khi hợp thành thì món cá linh đúng là căn cội tinh tế của khẩu vị người miền Nam.
http://www.baohaugiang.com.vn/detailvn.aspx?item=5775
Cá linh mùa nước nổi
Ngày cập nhật: 29-08-2008
“Nước không chưn sao kêu nước đứng
Cá không thờ sao gọi cá linh”
Trong quyển Tự Vị Tiếng Nói Miền Nam của học giả Vương Hồng Sển có kể câu chuyện thời vua Gia Long bôn tẩu. Từ Vàm Nao (An Giang) sắp khởi hành ra biển thì bất ngờ có đàn cá nhỏ nhảy vào thuyền. Vua không đi vì cho đó là điềm gở báo trước. Sau biết được có quân Tây Sơn mai phục sẵn, vua bèn cho đặt tên loài cá ấy là cá “linh” để tỏ lòng tri ân. Đấy chỉ là giai thoại mà thôi.
Vào tháng 7, tháng 8 âm lịch hàng năm, theo quy luật vùng đồng bằng sông Cửu Long xuất hiện cá linh non đầu mùa, từ thượng nguồn trôi theo dòng nước để lớn dần. Kế tiếp, mùa lũ từ nguồn nước Biển Hồ (Campuchia) đổ về Hồng Ngự (Đồng Tháp) để ra các nhánh kênh, sông miền Tây. Thường bắt đầu khoảng tháng 9, tháng 10 âm lịch, đôi khi sớm hơn. Thời điểm này cá linh đã “già cá”, mập béo, nhiều thịt, giàu chất đạm dinh dưỡng. Chúng to cỡ ngón chân cái, vây và đuôi màu vàng nhạt. Do có nhiều hình dạng nên chúng còn có các tên: linh rìa, linh ống, linh cám... Bà con ven bờ chuẩn bị các phương tiện: vó, chài, vợt, lưới thả, lưới giăng... để đánh bắt và lu, khạp, muối hột để ủ cá linh tại chỗ. Ở đầu vàm sông Bình Thủy (Cần Thơ) neo đậu nhiều ghe lớn để đong cá linh bằng giạ như đong lúa. Cá tươi sống nhảy xoi xói, người ta nhặt sạch rêu rác, rửa rồi đổ ngay vào lu, rắc muối theo tỷ lệ 3 kg/giạ (40 lít). Đem phơi nắng tốt chừng 3 ngày, dùng cây trộn đều, rắc thêm muối cho đủ độ mặn, đậy thật kín. Sau ba tháng, cho nước vào nấu sôi, lọc lấy nước mắm cốt có màu đỏ tươi. Để nguội cho vào chai nút lại, phơi chừng hai nắng để giữ màu đặc trưng, dùng ăn sống rất thơm ngon. Cá linh ủ càng lâu, nước mắm càng đậm đà hương vị. Xác mắm còn lại, thêm nước, muối nấu lần hai, lần ba, lọc lấy nước mắm dùng nêm hay kho. Nước mắm cá linh đặc biệt thơm ngon nhờ ủ lúc còn sống có chất máu, da tươi là yếu tố trội hơn so với nước mắm cá đồng (làm bằng nguyên liệu cá lóc, rô, sặt...). Người dân ở miệt núi Sam, Tịnh Biên (An Giang) có truyền thống làm nước mắm cá linh từ bao đời nay...
Cá linh thịt mềm, béo, dễ chế biến món ăn. Dùng kẹp tre nướng tươi, kho lạt sả ớt, kho mía rục xương, nấu chua ngọt với khóm, cà hoặc tẩm bột chiên giòn... Lại còn món mắm kho cá linh ăn với bông súng, rau đắng, rau ngổ, cần nước, kèo nèo... rất khoái khẩu. Nhưng đặc sắc nhất và khó quên nhất là món canh chua cá linh nấu với bông so đũa. So đũa không kén đất, dễ trồng, mau lớn, thân dùng trồng nấm mèo, làm chất đốt. Khi đến mùa cá linh thì bông so đũa trổ từng chùm trắng xóa lủng lẳng như mời gọi cùng kết hợp thưởng thức. Sáng sớm bông nở tươi rói cong bốn cánh trông như cánh bướm, tha hồ dùng sào móc hái. Nấu nước sôi, giằm me, nêm gia vị, cho cá linh cùng bông so đũa vào vừa chín tới, rắc rau thơm... ăn chấm nước mắm ngon, muối ớt, mắm ruốc tùy sở thích. Vị béo của cá linh, vị ngọt hơi đắng tự nhiên của bông so đũa hòa quyện trong bữa cơm gia đình ấm cúng.
NGUYỄN – KIM
